Сезон второй, урок седьмой
Словообразование
Күрделі сөздер — сложные слова
Қос сөздер — парные слова
Біріккен сөздер — слитые слова
Қысқарған сөздер — сокращенные слова, аббревиатуры
Қос сөздер — редупликация — это повторение одинаковых, близких по значению слов или повторение начального слога в слове.
Мысалы: ата-ана, жекпе-жек, қып-қызыл;
Қос сөздер бывают:
1. Собственно парные слова: әке-шеше (родители), көрші-көлең (соседи), қарым-қатынас (взаимоотношения),бала-шаға (домочадцы), келін-кепшік (снохи-невесты), оқта-текте (иногда);
2. Парно-повторные слова:
а) повторение слов: оқтын-оқтын (временами), қайта-қайта (снова и снова), әрең-әрең (еле-еле);
ә) повторение первого слога: сап-сары (желтее), әп-әдемі (красивее);
Есіңе сақта! — Запомни!
В казахском языке повторение первого слога усиливает значение всего слова. Мысалы: қап-қара (чернее), жап-жақсы (очень хороший, лучше), үп-үлкен (больше, крупнее);
1 жаттығу. Переведите слова, составьте предложения.
Жеміс-жидек, азық-түлік, күні-түні, қып-қысқа, қап-қап, шелек-шелек, жиі-жиі;
2 жаттығу. Переведите слова и словосочетания, попробуйте придумать с ними предложения.
Қып-қысқа шаш, ып-ыстық су, қап-қара көз, әп-әдемі қыз, шелек-шелек сүт, әдепті келін-кепшік, жақсы ата-ана, үп-үлкен аурухана, қарым-қатынасы жақсы;
3 жаттығу. Прочитайте и переведите предложения.
Асан күні-түні жұмыс жасайды. Ата-ананың қуанышы — бала. Майраның шашы қап-қара. Оқтын-оқтын қар жауып тұр. Алматыда жиі-жиі жаңбыр жауады. Боксшылар жекпе-жекке шықты.
4 жаттығу. Диалог
— Асан, ата-анаңның денсаулығы қалай? (Асан, как здоровье родителей?)
— Рахмет, жақсы.
***
— Көрші-қолаңмен қарым-қатынасың қалай?
— Өте жақсы.
***
— Бала-шағаң аман ба?
— Рахмет, құдайға шүкір.(Спасибо, слава богу.)
— Студент балаңнан хабар бар ма? (Есть ли новости от сына-студента?)
— Иә, жиі-жиі телефон соғып тұрады.
***
— Үйнізде жарық өшпей ме? (В вашем доме свет не гаснет?)
— Жоқ, күндіз-түні жанып тұрады.
***
— Теледидарда қазақ тілінде қызықты хабарлар бар ма?
— Күндіз жоқ, кешке бар.
5 жаттығу. Попробуйте перевести. Поддержите разговорную речь.
Меня зовут Махмудова Мадина Муратқызы. Я — сотрудник академии. Можно войти? Я пишу научную работу. Работа интересная, но трудная. Тема работы вам знакома. Я познакомилась с интересными людьми. Вы меня понимаете? Не забудьте, пожалуйста. Извините. Большое спасибо!
6 жаттығу. Попробуйте перевести парно-повторные слова, повторение первого слога и близкие по значению фразеологизмы.
Әп-әдемі — үріп ауызға салғандай, ап-алыс — ит өлген жерде, қап-қараңғы — көзге түртсе көргісіз, тып-тыныш — құлаққа ұрған танадай, шап-шақ — құйып қойғандай.
7 тапсырма. Есіңе сақта!
Тілімізде ұқсас буындардың қайталануы арқылы жасалған сөздер бар, бірақ олар қос сөздер емес.
Баба (ата-баба), шеше, бұлбұл, дүлдүл, сеңсең (бөрік), шымшым (бір шымшым тұз), тартар (жапырақ).
От редакции. Уроки казахского языка второго сезона для удобства читателей будут выходить один раз в неделю, чтобы можно было основательно и не спеша выполнить задания, а главное — повторить пройденный материал. В работе можно использовать любой справочный материал и словари. Методисты рекомендуют пособия и словари Ш.К. Бектурова и А.Ш. Бектуровой.
Уроки подготовлены
лингвистическим центром «ЭйЭлСиСи»
