Сезон второй, урок одиннадцатый
Грамматика
Септік жалғаулары (падежные окончания)
В казахском языке семь падежей:
1. Атау септік – именительный
2. Ілік септік — притяжательный
3. Барыс септік — направительно-дательный
4. Табыс септік — винительный
5. Жатыс септік — местный
6. Шығыс септік — исходный
7. Көмектес септік – творительный
1-жаттығу. Задайте вопросы кім? не? кімдер? нелер? к словам и придумайте словосочетания.
Үлгі:
Ит — не? Жақсы ит, менің итім, дәу ит.
Бала, инженер, мысық, әке, Қанат, Айнұр, жолбарыс, Бибігүл, ғарышкер, аю, орындық, Мерей, қала, ойыншық, сурет, ұшқыш, алма.
2-жаттығу. Вспомните үндестік заңы, попробуйте присоединить нужные окончания, переведите слова.
Отан (-тан/тен, -дан/ден, -нан/нен)
Табиғат (-ты/ті, -ды/ді, -ны/ні)
Дос (-пен,-бен,-мен)
Ел (-тың/тің, -дың/дің, -ның/нің)
Мемлекет (-қа/ке, -ға/ге)
Бал (-ты/ті, -ды/ді, -ны/ні)
Құрдас (-та/те, -да/де)
Ұшқыш (-тың/тің, -дың/дің, -ның/нің)
Ғарышкер (-пенен, -бенен, -менен)
3-жаттығу. Переведите слова, составьте с ними словосочетания.
А.с. Самат, Астана, кілем, қызы.
І.с. Саматтың, Астананың, кілемнің, қызының.
Б.с. Саматқа, Астанаға, кілемге, қызына.
Т.с. Саматты, Астананы, кілемді, қызын.
Ж.с. Саматта, Астанада, кілемде, қызында.
Ш.с. Саматтан, Астанадан, кілемнен, қызынан.
К.с. Саматпен, Астанамен, кілеммен, қызыменен.
Назар аударыңыз!
Ілік септік всегда употребляется в сочетании с формой принадлежности ІІІ лица.
Арнаттың алмасы — яблоко Арната. Қасымның кітабы — книга Касыма. Абайдың қарасөзі — назидание Абая. Оқушының дәптері — тетрадь ученика(цы). Құстың қанаты — крыло птицы. Үйдің есігі — дверь дома. Пәтердің бөлмелері — комнаты квартиры. Қонақжай бөлменің қабырғалары— стены гостиной.
4-жаттығу. Просклоняйте слова, придумайте с ними предложения
5-жаттығу. Спишите предложения, вместо точек вставьте нужные падежные окончания.
Мұқтар Әуезов — жазушы. Сәуле Алматы… тұрады. Майра Түркістан… келді. Мынау — Мерей… машинасы. Әсем Астана… барды. Мен Қарлығаш… көрдім. Бақыт Астана…. ұшақ… келді. Баяндамам… тақырыбы — Абай Құнанбаев… қарасөздері… философиялық мәні.
6-жаттығу. Попробуйте перевести предложения.
а) Менің атым Нұрсейіт. Мен Қостанай қаласында тұрамын. Менің әкем — ұшқыш. Ол жиі-жиі басқа қалаларға барады. Әкемнің ағасы да ұшқыш болатын. Мен әкеммен Түркияға бардым. Түркия Қазақстаннан алыс.
ә) Меня зовут Райса. Я живу в ауле. Из города отец переехал в аул. Там красивая природа. У есть меня хитрая кошка, умная собака и красивый верблюжонок. Отец с братом — домбристы. У матери есть скрипка. Она — певица. В ауле я часто вижу сайгака. Наш аул от города недалеко. Сейчас я буду готова. Только (тек) накрашу губы помадой.
Назар аудар!
В казахском языке существует определенный порядок слов в предложении (об этом поговорим позднее), поэтому вышеприведенные предложения не соответствуют порядку слов в предложении русского языка.
Сөздік
мән — значение, смысл болу (болған, болды) — быть (был)
ақылды — умный келу (келеді, келді, келген)-прийти, прибыть, приезжать
ұшқыш — летчик (приехать, приехал в зависимости от контекста)
алыс емес — недалеко көру (көремін, көрді) — видеть (вижу, видел)
дайын — готов, готовый бару (барады, барды) — ехать, идти (пойдет, пошел в зависимости от контекста)
баяндама — доклад
тақырып — тема қарасөз — проза, назидание
далап — помада жағамын — накрашу
От редакции. Уроки казахского языка второго сезона для удобства читателей будут выходить один раз в неделю, чтобы можно было основательно и не спеша выполнить задания, а главное — повторить пройденный материал. В работе можно использовать любой справочный материал и словари. Методисты рекомендуют пособия и словари Ш.К. Бектурова и А.Ш. Бектуровой.
Уроки подготовлены лингвистическим центром «ЭйЭлСиСи»
