Сезон второй, урок ДЕВЯТЫЙ
Грамматика
Жалғау (окончание)
Көптік жалғау (окончание множественного числа):
-лар(-лер); -дар (-дер); -тар(-тер);
1. После гласных и согласных Р, Й, У присоединяются окончания -лар,
(-лер). Мысалы: бала-лар, дәптер-лер, ай-лар.
2. После согласных звуков М, Н, Ң, Л, З, Ж присоединяются окончания —дар, (-дер). Мысалы: ғалым-дар; ән-дер; аң-дар;
3. После согласных звуков Қ, К, П, С, Т, Ш, Б, В, Г, Д присоединяются окончания -тар;(-тер). Мысалы: кітап-тар, сурет-тер;.
1 жаттығу
Сөздерге көптік жалғауын жалғаңыз (Образуйте слова во множественном числе). Қарлығаш, аққұтан, қырықбуын, қаз, үй, құс, бұлбұл, түйеқұс, қырықаяқ, шелек, жыл, жолбарыс, ағаш, шөп, жұлдыз, тау, қала, көпір, сөз, терезе, мектеп, тарақ.
Есіңе сақта!
Существительные во множественном числе образуются путем присоединения к основе слова в виде окончания — көптік жалғау.
2 жаттығу
Тиісті жалғауды табыңыз (Найдите нужное окончание).
Гүл — лар; -лер; -дар; -дер; -тар; -тер;
Жапырақ — лар; -лер; -дар; -дер; -тар; -тер;
3 жаттығу
Сөздерді аударып көріңіз (Попробуйте перевести слова).
Үлгі (образец): двери — есіктер.
Окна, дома, полы, стулья, столы, стены, шторы, ключи, замки, ковры, комнаты, полки, холодильники, зеркала.
4 жаттығу
Мәтінді аударып көріңіз.Көптік жалғауында тұрған сөздерді тауып көріңіз (Попробуйте перевести текст. Найдите слова,стоящие в форме множественного числа).
Үйде
Мынау — үй. Ол — Асанның үйі. Үй үлкен, қызыл шатырлы. Бөлмелері кең, жарық және таза. Үйдің едендері, ағаш есіктері қоңыр түсті. Ал терезелері әдемі, ақ түсті. Қабырғалары да ақ, перделері көгілдір түсті. Еденге кілем төселген. Қонақжай бөлмеде үлкен аспашам ілінген. Төрде үлкен сурет ілінген. Сол жақта фортепиано тұр. Дәлізде әдемі айна бар. Үй кітапханасында кітап сөрелері бар. Сөрелерде кітаптар тізілген. Ас үйде үлкен үстел және орындықтар бар. Оң жақта үлкен тоңазытқыш бар.
Назар аудар!
В казахском языке вопрос кім? (кто?) задают только людям, а во всех других случаях задают вопрос не? (что?). Вопрос қайда? имеет два значения: куда? где?
Есіңе сақта!
Қара (черный), ақ (белый), сары (желтый), қоңыр (коричневый), көк (синий), көгілдір (голубой), күлгін (пепельный, фиолетовый), жасыл (зеленый), қызыл (красный), қызғылт (розовый), сұр (серый).
5 жаттығу
Сұрақтарға жауап беріп көріңіз/Попробуйте ответить на вопросы.
— Мынау не?
— Үй қандай?
— Үйде қандай бөлмелер бар?
— Бөлмелер қандай?
— Үйдің едендері, ағаш есіктері, терезелері, қабырғалары, перделері қандай түсті?
— Еденде не төселген?
— Үлкен аспашам қайда ілінген?
— Төрде не ілінген?
— Фортепиано қайда тұр?
— Айна қайда тұр?
— Үй кітапханасында нелер бар?
— Ас үйде не бар?
Сөздік
кілем — ковер
шатыр(-лы) — крыша (с крышой)
үй — дом
дәліз — прихожая, веранда
терезе — окно
сурет — рисунок, картина, живопись фотокарточка, иллюстрация.
перде — шторы
бөлме — комната
қонақжай бөлме — гостиная
іліну (ілінген) — висеть, повиснуть, уцепиться, пристать (висит).
айна — зеркало
қабырға — стена
төселген (төсеу) — застеленный (стелить).
ас үй — кухня
жарық — свет, трещина, щель, разлом, ярко, яркий.
аспашам — люстра
таза — чисто, чистый
үй кітапханасында — в домашней
библиотеке.
сол жақта — слева
оң жақта — справа.
От редакции. Уроки казахского языка второго сезона для удобства читателей будут выходить один раз в неделю, чтобы можно было основательно и не спеша выполнить задания, а главное — повторить пройденный материал. В работе можно использовать любой справочный материал и словари. Методисты рекомендуют пособия и словари Ш.К. Бектурова и А.Ш. Бектуровой.
Уроки подготовлены
лингвистическим центром
«ЭйЭлСиСи»
